Eksperiment Bulkes: Grčka republika u Vojvodini
Kada je u Vojvodini živelo najviše etničkih Grka? Da li je to možda period osamdesetih prošlog veka kada je nekoliko stotina studenata iz Grčke u Novom Sadu pohađalo fakultete, u najvećoj meri DIF i Medicinski? Ili u drugoj polovini 18. veka kada je nakon trećeg pada Beograda u turske ruke 1739. velika zajednica grčkih trgovaca i zanatlija naselila Novi Sad?
GRČKA REPUBLIKA U RAVNICI: Fotografija grčkih akcijaša i novac koji je korišten u Bulkesu u preiodu 1945.-1948.
Istina koju zna malo žitelja Srbije rođenih nakon 2. svetskog rata, glasi: u Vojvodini je u selu Bulkes (današnji Maglić) u periodu od 1945. do 1948. postojala autohtona Grčka republika!!!
Evo kako se to desilo.
Selo Bulkes je u drugoj polovini 18. veka naseljeno nemačkim stanovništvom koje je do početka 20. veka naraslo na preko 3.000 žitelja. Nakon 2. svetskog rata, kao i ostala nemačka sela u Vojvodini i Bulkes je ostao bez stanovnika (deo je pobegao pred dolazak Rusa, ostali su završili u logorima), ali kuće su ostale opremljene. U maju 1945. godine u ove nameštene kuće doselilo se 4.650 grčkih izbeglica, pripadnika narodnooslobodilačke armije „ELAS” (komesari, komandanti, partijski rukovodioci). Među njima bilo je samo 8 žena!!!
Buljkes je u to vreme imao status eksteritorijalne opštine Grčke u kojoj su važili grčki zakonski propisi i koje je Jugoslavija priznavala. Ovo izuzeće iz jurisdikcije bilo je bez presedana, kuriozitet u našoj državničkoj praksi. U početku je to bio samo sabirni logor, u koji su vojnici dolazili na oporavak, no kasnije je život u Buljkesu organizovaniji. O redu se brinula policija „IKA”. Imali su svoju štampariju koja je izdavala „Glas Buljkes”. Sredstvo plaćanja bila je grčka moneta – drahme. Za vreme svog boravka u Bukljesu Grci su vodili i matične knjige rođenih, venčanih i umrlih. Zanimljivo je da su Grci slali i svoje posebne jedine u radne akcije poput one za prugu Šamac-Sarajevo. Grčki doseljenici su u dugim hladnim zimama četrdesetih posekli sva stabla dudova koja su krasila selo – i drvo upotrebili za ogrev.
SVEDOK PROŠLOSTI: Nemačka Evangelička crkva u Magliću
Rezolucija Informbira podelila je Grke u Buljkesu. Jedni su podržavali Rezoluciju a drugi KPJ. Da bi se sprečilo međusobno trvenje pa i ubijanje donesena je u proleće 1949. g. odluka da Grci koji su za Rezoluciju budu iseljeni, a oni koji su verni KPJ imali su pravo slobodnog izbora.
Posle ovog masovnog raseljavanja u Buljkesu je ostalo oko 800 grčkih izbeglica, od kojih je gro emigrirao u južnu Makedoniju, nekoliko njih je ostalo i danas ovde žive kao državljani SRJ.
Buljkes ponovo nije bio naseljen. Naseljavanje počinje u drugoj polovini a naročito pred kraj 1949. godine. Prvi i najbrojniji doseljenici su bili iz jugoistočnog Banata i drugih delova Vojvodine, iz Bosne i Hercegovine, Like i drugih krajeva. Useljavali su se u napuštene i prazne kuće i zapošljavali na Državnoj ekonomiji nakon čega je naziv sela promenjen u Maglić po istoimenoj planini u Bosni.
KAO IZ “KAPELSKIH KRESOVA”: Železnički most između Bačkog Petrovca i Maglića kojim svakodnevno saobraća desetine teretnih vozova i šinobusa
Detaljnije o istoriji Maglića možete naći na sajtu: http://www.bulkes.de/istoria.html a najopširnije detalje o eksteritorijalnoj grčkoj republici u Bulkesu sadrži je članak prof. dr. Milana Ristovića u Glasniku za društvenu istoriju IV/2-3, 1997., na str. 179-201, pod naslovom “Eksperiment Buljkes: Grčka republika u Jugoslaviji 1945-1949”.
Prošao sam kroz Maglić na jednoj nedavnoj biciklističkoj turi. Došao sam do sela iz pravca Gložana poljskim putem uz prugu prešavši stari gvozdeni železnički most preko jednog ogranka kanala DTD. Most izgleda kao u nekom partizanskom filmu, izgleda da će se svakog momenta srušiti ako ga pre toga ne minira neki Dimnjičar.
Selo deluje kao da je malo živnulo od kako je 1972. na njegovim obodima sagrađena fabrika za preradu krompira koju je 1995. kupila beogradska firma “Magno produkt”, proizvođač popularnog čipsa “Marbo”. Većina žitelja sela danas na posredan ili neposredan način živi od te fabrike. Centar mesta je uređen, pravoslavna crkva je u fazi izgradnje, stara nemačka Evangelistička je u solidnom stanju ako se ima na umu kroz šta je sve selo prošlo i kako izgledaju nemačke crkve u većini mesta u kojima Nemaca više nema. U selu i danas živi nekoliko grčkih porodica, na mesnom pravoslavnom groblju nalaze se nadgobne ploče sa imenima Josifidis, Skutelis i Konstantinidis…
GROB GRČKOG PARTIZANA: Porodična grobnica Josifidis (muž Pavle je bio 16 godina stariji od žene Tasule)
Dok sam nastavljao biciklom dalje ka Bačkom Petrovcu, Kulpinu, Ravnom Selu, Zmajevu i Stepenovićevu – razmišljao sam o tome kako Vojvodina ima toliko sjajnih a malo poznatih i veoma “filmičnih” istorijskih epizoda da ovdašnjim filmskim (pozorišnim i književnim takođe) stvaraocima ne bi trebalo da ponestane inspiracije u naredna dva veka i ne bi morali da se vrte na sto i prvoj varijaciji na temu “Priče o Vasi Ladačkom” ili “Osme ofanzive”.
Evo samo nekih iz prve polovine 20. veka: proterivanje kolonista-dobrovoljaca iz Hortijeve Bačke u Crnu Goru, Liku i Hercegovinu 1941; sudbina vojvođanskih Jevreja (holokaust pod nacistima, rušenje sinagoga u Titovoj Jugoslaviji); sudbina vojvođanskih Nemaca (proterivanje i logori 1944.-1948.), Grčka republika u Bulkesu (1945.-1948.), nesuđeni iseljenici u Južnu Ameriku u Braziliji (Bagremovu), priča o slovenačkim rudarima u Vrdniku, potomci čeških graničara u Češkom Selu (opština Bela Crkva)… Sve su to zanimljive i dramatične istorijske okolonosti u koje bi Holivud bez problema smestio ljubavnu priču ili porodičnu sagu a naša kinematografija se pomenutih tema dotakla sa jedva nekoliko, uglavnom niskobudžetnih filmova.