Borobudur, ponovo rođen ispod džungle i vulkanskog pepela

Na letu za Džakartu pogledao sam „Legendu o Tarzanu“, najnoviji film sa tematikom „kralja džungle“ snimljen ove godine. Pored činjenice da Džejn igra Margot Robi, nestvarna lepotica iz „Vuka sa Vol Strita“, zanimljiv je i istorijski aspekt ove verzije filma. Radnja se, naime, dešava nakon Berlinske konferencije, takozvane „Kongo konferencije“ koja je sazvana 1884. godine da reši sporna kolonijalna pitanja Zapadne Afrike. Jedna od odlukla konferencije bilo je formiranje tzv. „Slobodne države Kongo“ koja je zapravo bila privatan posed belgijskog kraja Leopolda II. Pod izgovorom da mu je namera da donese civilizaciju Afrikancima, režim Leopolda II počinio je verovatno najveći genocid domorodačkog stanovništva od strane nekog kolonizatora u istoriji Afrike. Domoroci su korišteni kao robovska radna snaga a neposlušnima su odsecani prsti, šake pa i cele ruke. U noveli „Srce tame“ Džozef Konrad će maestralno opisati taj period.

Danas je većina nekadašnjih kolonija nezavisna. Najduže su ih držali Portugalci koji su svojim posedima (Angola, Mozambik, Gvineja Bisao, Istočni Timor…) dali nezavisnost tek nakon „Revolucije karanfila“ 1974. Britanci suštinski ili formalno preko Kraljice Elizabete II kao šefa države drže Gibraltar i nekolicinu ostrva na Karibima kao i u Atlanskom, Indijskom i Tihom okeanu. Holanđani u se svojih poseda davno rešili, odmah nakon Drugog svetskog rata. Španci, ako se naračunaju Seuta i Melilja na tlu Maroka – takođe. Francuzi se „još drže“ i u formi „prekomorskih departmana“ poseduju popriličan broj teritorija – od kopnene Francuske Gvajane preko ostrvskih poseda kao što su Francuska Polinezija (Tahiti), Gvadelup, Martinik, St. Barts, Nova Kaledonija, Reunion itd. Istočni deo ostrva Timor je nakon povlačenja Portugalaca okupirala Indonezija i on je tek nedavno dobio nezavisnost i postao jedna on najmlađih nacija u UN. Holandska zaostavština u Indoneziji, osim retkih preživelih kolonijalnih građevina čije fasade izjeda tropska vlaga, nije previše prisutna. Za razliku od Portugalaca na primer, koji su lokalnom stanovništvu u svojim kolonijama nametnuli katoličanstvo, pa tako svim takstistima u Goi na retrovizorima vise slike Gospe i Sv. Antuna umesto Šive i Ganeše; Holanđani nisu bili previše zainteresovani za širenje protestantizma među svojim podanicima. Sa druge strane, britanska zaostavština u Indiji i Šri Lanki, na primer, vidljiva je na svakom koraku.

Izlazimo sa broda gde je u ponudi bio izlet do Borobudura (2 sata vožnje u jednom pravcu) za neprihvatljivih 219 dolara po osobi. Brodske kompanije često računaju na „prestravljenost“ zapadnih, naročito onih starijih turista kada je reč o destinacijama Trećeg sveta, pa „porez na sigurnost“ skupo naplaćuju. U centru Semaranga pronalazim kombi sa vozačem za nas petoro po ceni od 250 dolara, ukupno, dakle gotovo pet puta jeftinije nego na brodu. Krećemo put Borobudura, zvanično, po „zapremini“ najvećeg spomenika na južnoj hemisferi (123 x 123 x 35 metara). Savremen auto-put sa četiri trake prolazi kroz zelena pirinčana polja koja se smenjuju sa kišnim šumama. Negde na polovini puta počinje jaka tropska kiša. Tešim saputnike da je to normalno na ovim meridijanima i da se verovatno uskoro prestati. Stižemo u podnožje Borobudura a kiša i dalje pada. Lokalci nam prodaju kišobrane za dolar pa po baricama nabadamo do ulaza u kompleks hrama. 260.000 rupija (oko 20 eura) je ulaznica što je ekstremno mnogo za države poput Indonezije. Borobudur je pod zaštitom UNESCO-a od 1991. a često je i na listama „7 čuda savremenog sveta“. Borobudur, najveći budistički hram u Jugoistočnoj Aziji je građen između 750. i 850. godine, pre nego što je veći deo Indonezije primio islam. Nakon propasti kraljevstva Mataram 919. godine – centar političkih i kulturnih dešavanja seli se iz centralnog u istočni deo ostrva Java pa ovaj hram biva prepušten zubu vremena i destruktivnom delovanju prirode. Vulkanske erupcije prekrile su ga pepelom iz kojeg je nikla bujna vegetacija i Borobudur je postao „nedvidljiv“ a uskoro i u većoj meri zaboravljen. Tek su retka narodna predanja prenošena „sa kolena na koleno“ čuvala legendu o gigantskom hramu koji je prekrila šuma. Tokom kratke britanske vladavine ostrvom Java početkom 19. veka, guverner Rafles potaknut lokalnim predanjima pokreće inicijativu za istraživanja. Holanđanin Korelijus kojem je poverena ova misija projektuje nacrte za „ponovno rađanje hrama“, ali do 1835. godine kada je otkriven deo hrama u kojem su ostavljane relikvije – ništa se nije pomaklo sa mrtve tačke. Vremenom interesovanje za hram jenjava i Borobudur ponovo pada u zaborav. Konačno, Vlada Indonezije 1955. godine predaje UNESKO-u plan za spašavanje Borobudura, radovi su počeli 1973. a završeni su 1983. godine.

Hram se sastoji iz devet stepenasto poredanih terasa sa ukupno 72 stupe od kojih centralna, na samom vrhu ima prečnik od 11 metara. Pogled sa vrha je zaista impresivan, čak i po kiši! Na netu nalazim spektakularne fotografije izlaska sunca i sumraka na vrhu Borobudura. Prizor mogu da uporedim samo sa scenom izlaska sunca iznad Adamovog vrha na Šri Lanci na koji sam se popeo pre dve ipo godine. Izlazak iz kompleksa vodi kroz pravi lavirint pijačnih tezgi kroz koji neminovno morate da prođete kako bi došli do parkinga, što još jednom govori o preduzimačkom duhu Indonežana. Krećemo nazad ka luci, iako su putevi bolji od naših, broj motornih vozila je zastrašujući, upadamo u gužvu i stižemo na brod pet minuta pred „dizanje sidra“. Brzo potiskujemo u sećanju kisele šale koje smo zbijali poslednjh pola sata vožnje o tome kako ćemo mokri ostati u Semarangu, večerati lokalne specijalitete u vidu prženih zmija i skakavaca i uputiti se iste noći ka 350 kilometara udaljenoj Surabaji, narednoj luci „Volendama“ kako i tamo ne bi zakasnili na brod.